Хаос, өмір, кино: Әзиз Бейшеналиевпен сұхбат

Инди-кино туралы

Егер «Ерекше дәрігерді» инди-фильм деп бағаласаңыз, онда мақтау деп қабылдаймын. Бірақ мен үшін инди – бюджет туралы емес, атмосфера. Мысалы, Джим Джармуштың «Қайтыс болған адам», «Елес ит», «Кофе мен темекі» атты алғашқы туындылары – осы ұғымның шынайы үлгісі.

Әлеуметтік киноның әлеуеті

Қазақстан – әлеуметтік тақырыптарға арналған кино үшін мүмкіндігі мол алаң. Қоғамдағы әйелдің орны, шалғайдағы көпбалалы отбасылардың күнкөрісі сияқты мәселелер жеткілікті. Бірақ негізгі сұрақ – осындай фильмдерді кім түсіреді? Кино – бюджетті қажет ететін өнер. Мұнда рухани жанашырлығы мен қаржылық серіктестікті қатар алып жүре алатын продюсерлер аса маңызды. Өкінішке қарай, ондай мамандар бізде өте аз.

Сценарий мен импровизация

Сценарий – фильмнің қаңқасы, бірақ жұмыс барысында міндетті түрде импровизация жасалады. Әсіресе кейіпкердің тілдік ерекшеліктері тұрғысынан өзгерістер болады. Кейде диалогті «өз тіліңе» бейімдеуге тура келеді. Бұл, әрине, режиссермен келісімде жасалады. Актер – режиссердің құралы.

Сатыбалды Нарымбетовтің «Аманат» фильмінде Берік Айтжанов екеуіміз тарихшы Бекмахановтың тергеу көрінісінде толық еркіндікке ие болдық. Жартылай импровизацияланған сахна 10 минутқа жуық түсірілді. Сәкен аға оны тоқтатпай, біз өзіміз аяқтағанша түсіре берді. Кейін монтаж барысында біздің шешімдерімізді де құрметпен қабылдады. Бұл – сирек кездесетін жағдай, әрі мен үшін ерекше мақтаныш.

Шынайылықтан қашу

Бірнеше жыл бұрын маған аутизм спектрі бұзылысы диагнозы қойылғаны белгілі болды. Бұл туралы білген сәттен бастап өзім жайлы да, әлем жайлы да көп нәрсені түсіне бастадым. Мәселен, неліктен актер болуды таңдағанымды. Бұл мамандық белгілі бір терапиялық рөл атқарады.

Мен секілді диагнозы бар адамдарға айналадағы шынайылықты қабылдау кейде аса қиын. Өмір сүріп жатқандай емес, тек оның айналасында жүргендейсің. Сценарий оқығанда, менің кейіпкерім өмір сүретін ішкі әлем қалыптасады. Мен сол әлеммен бірігіп, сол кейіпкердің болмысын иеленемін. Түсірілім алаңында өз ішкі кеңістігімде өмір сүремін, ал әріптестерім маған көмектесіп жатады. Мен үшін айнала – ретсіз хаос, ал адамдар оны «объективті шындық» деп атайды.

Көпшілігі менің мамандық таңдауымды әкеммен байланыстырады (Қырғызстанның халық артисі Болот Бейшеналиев – Tatler). Бірақ олай емес. Мен онымен тек жиырмаға таяғанда ғана таныстым. Оған дейін әкем өмірімде мүлде болған жоқ.

Кэнсел мәдениеті

Әлеуметтік желідегі жазбаларыма немесе сұхбаттарымнан алынған үзінділерге пікірлер арасында кейде жағымсыз реакциялар кездеседі. Бірақ әлі күнге дейін ешкім мені «кэнселдеген» емес. Бұл мәдениетке келсек, бәрі жағдайға байланысты. Жеке өзім кейбір адамдармен тек жұмыс істеу емес, амандасуға да құлықсызбын. Бұл – психологиялық гигиена мәселесі. Адамның іс-әрекеті мен шығармашылығының аражігін ажырату керек пе? Оны әркім өзі шешеді. Бірақ мен үшін бұл маңызды.

Жасанды интеллект туралы

Айтыңызшы, от жақсы ма, жаман ба? Ол оны қалай қолданатынымызға байланысты. Үйді жылыту, тамақ дайындап, адамды асырау үшін қолдансақ – тамаша. Ал егер біреудің үйін өртеп, өмірді қирату үшін қолдансақ – сұмдық. Барлық технологиялық жаңалықтар осы логикаға бағынады.

Жасанды интеллектінің мәселесі мүлде басқа. Қазірдің өзінде ондаған, жүздеген мамандық жоғалып жатыр, олардың орнын бұрын болмаған жаңа салалар басты, әлі де басады. Адамзат жаңа дәуірдің табалдырығында тұр. Бұл жолы тірі қалатындар – күштілер емес, икемделе білетіндер.

Киноактер мамандығы – жойылып кетуге жақын тұрғандардың бірі. Таяу болашақта әлем бойынша жүздеген мың әріптесім жұмыссыз қалуы мүмкін. Себебі актерлерді «салып шығуға» болады. Өйткені солай арзан, жылдам, сапалы әрі технологиялық тұрғыдан озық болады.

Кинодағы образдар туралы

Өзімді бір ғана рөлге байланған актермін деп ойламаймын. Бірақ актерлік ауқымым аса кең емес екенін түсінемін. Кейбір амплуаға ену, бой үйрету мен үшін өте қиын, ал нәтиже әрдайым ақтала бермейді. Мәселен, әзірге комедия жанрында мүлде жолым болмады. Комедиялық рөлдер – актерлік шеберліктің ең жоғары шыңы деп бекер айтпаса керек. Маған жүрек пен ақыл арасында ішкі қақтығысқа толы драмалық рөлдер жақын. Сондай-ақ мені үнемі форма киген адамдардың рөліне шақырады, ал шын өмірде мен ондай емеспін. Тіпті университетте әскери кафедрадан да шығарып жіберген, – бұл ортаға мүлде бейімделмегенмін.

Мұрт

Мұртым – жастайымнан келе жатқан дүние. Шынымды айтсам, ол мен үшін айтарлықтай маңызға ие емес. Актерлікке 30-ға таяғанда келдім, сондықтан сырт келбетімді жиі өзгертудің қажеті болмады. Алғашқы рөлдерім көбіне тарихи, этникалық сипаттағы кейіпкерлер болды. Ондайда мұрт пен сақал табиғи талап еді. Әдетте, мұртты сол рөл үшін режиссердің өзі қалдыруымды сұрайды. Егер қыр де десе, еш қарсылық жоқ. Образды түбегейлі өзгертуге еш қиналмаймын. Әйел адамды немесе көк көзді аққұбаны да ойнауға дайынмын.

Кинодағы тиктокерлер

Кино – монтаж өнері. Мұнда актердің шеберлігі шешуші рөл атқара бермейді. Бұл жайт мені студент кезімде есеңгіреткен. Кинода актер қысқа қашықтыққа жүгіріп келе жатқан спринтер секілді: бір дубльде бар күшін салып, келесі дубльге дейін қайта қалыпқа келуі керек. Ал театр – мүлде бөлек әлем. Онда екі-үш сағат бойы тікелей эфирдегідей ойнайсың. Дубль жоқ. Шын шеберлік осында бағаланады.

Камера алдында өз-өзіне сенімді, табиғи көрінетін адам кәсіби актер болмауы да мүмкін. Сондықтан киноға тиктокерлердің келуі – қалыпты жағдай. Олар біздің нанымызды тартып алды деп ренжімеймін. Бұл мамандықта бәріне де орын табылады.