Сарапшылар бізді кісі өлтіру, зорлық-зомбылық және қатыгездік оқиғалары неге соншалықты қызықтыратынын түсіндірді
Ас үйде кешкі асты дайындап жүріп, құрбандарын бөлшектеп өлтірген сериялық маньяк туралы подкаст тыңдау қазіргі таңда қалыпты жағдайға айналды. Бірақ бұл көпшіліктің назарына ілінгендіктен ғана солай. Тру крайм жанры поп-мәдениеттің феноменіне айналып, тіпті криминалистикадан алыс жандардың өзі оны жаңа бір қызық ретінде қабылдайды.
Ескі буын үшін «қалыптылықтың» мағынасы басқашарақ еді. Мысалы, Андрей Чикатило мен Николай Джумагалиев секілді кеңес заманының маньяктары туралы мәліметтер тек жаңалықтарда ғана айтылып жататын. Ал тру крайм жанры бұл қорқынышты хикаяларды таусылмас контент әлеміне айналдырды: сан алуан подкасттар, талдаулар, сұхбаттар, кино, сериалдар мен әндер.
Кісі өлтірушілердің оқиғалары бізді неге соншалықты қызықтырады? Миллиондаған адам психикалық ауытқуға душар болды ма? Осыны анықтау үшін біз криминалист, психолог және блогермен (жанрдың жанкүйері) тру крайм феномені туралы әңгімелестік.
Тарихы мен статистикасы
Ағылшын тілінен тікелей аударғанда «тру крайм» – «нағыз қылмыс». Бұл – тамыры 400 жылдан астам уақытқа кететін шынайы қылмыстарды баяндайтын жартылай деректі журналистика жанры. Алғашқы кезде қанды оқиғалар өлең жолдарымен жазылған парақшалар түрінде пайда болып, қарапайым халық арасында кеңінен таралған. Уақыт өте келе, XVIII–XIX ғасырларда Британияда ерекше танымал болған «Ньюгейт күнтізбесі» қылмыстық хикаялар жинағы сынды байыпты еңбектер де жарық көре бастады. XIX ғасырда АҚШ-та «Америка Құрама Штаттарындағы қылмыстардың тізімі» мен «Американың атақты қылмыстық істері» (1910) атты басылымдар шығып тұратын. Жазушы Трумэн Капоте өзінің «Суыққандылықпен өлтіру» (1966) кітабы арқылы тру крайм жанрына үлкен әдебиетке жолдама берді, алайда деректі жанрдың негізгі қағидасына қайшы келетін көркемдік әсірелеу дәстүрін қалыптастырды.
Тру крайм сериалдарының шығуы кісі өлтірушілер туралы оқиғалардың танымалдығын арттырды. Мәселен, Менендес ағайындылары туралы түсірілген «Менендестердің кісі өлтіруі: Эрик барлығын айтады» (2017) шағын сериалы және Райан Мерфи мен Иэн Бреннанның («Нетфликс», 2024) «Монстрлар» атты антологиялық сериалының «Монстрлар: Лайл мен Эрик Менендестің тарихы» деп аталатын екінші маусымы көпшіліктің қызығушылығын тудырды. Ағайындылардың халық арасындағы танымалдығы олардың адвокаттарына істі қайта қарау туралы сотқа өтініш беруге мүмкіндік берді. Бұл шағын сериалдың алғашқы маусымы Джеффри Дамерге арналған болатын. Ол «Монстр: Джеффри Дамердің тарихы» (2022) деп аталды.
2022 жылы YouGov зерттеу компаниясының жүргізген ауқымды сауалнамасы көрсеткендей, америкалық респонденттердің басым бөлігі тру крайм жанры адамдардың жанашырлығын оятып, әділ сот жүйесі мен құқық қорғау органдарының қызметі туралы білімдерін кеңейтуге септігін тигізеді деп санайды. Дегенмен бұл жанрға қатысты сын пікірлер де айтылды: зорлық-зомбылық оқиғаларын сенсациялап көрсету, оған деген сезімділіктің жұқаруы, марқұмдар мен олардың жақындарын пайдалану, тіпті ең төмен деңгейде мұндай форматтың біржақтылығы мен дәлсіздігі сынға алынды. Қызықты факт: әйелдер қауымы тру краймға ерлерге қарағанда едәуір қызығушылық танытып, оны өздерінің сүйікті жанры ретінде екі есе жиі атап өткен. Біз сауалнама нәтижелеріне белгілі бір дәрежеде күмәнмен қарай отырып, мәселенің анық-қанығына жету үшін тікелей сарапшылармен пікірлесуді ұйғардық.
Getty Images
1 / 1
