Наурыз осыдан үш мың жыл бұрын пайда болған деседі, әгәрәки, сол кезде Афина да, Рим де, бәлкім, тіпті Бейжіңнің де алғашқы кірпіші қаланбаса керек.
Шариғат қағидалары, Кеңес дәуірі тұсындағы идеология, жаһандық маркетингінің ұзын қармауына қарамастан, Наурыз еліміздегі ең жылы әрі сүйікті мейрамдардың бірі болып тойланып жүр. Мұның басты себебі көктемнің келуі мен жаңа өмірдің басталуы болса керек. Жаңарған табиғат адамзат баласын біріктіріп, бауыр етіп, шабыт сыйлайтындай.
Иран-түркі халықтарының Жаңа жылы саналатын Наурыз өзге мерекелерден кешірек келеді. Ол аппақ қарға оранған еуропалық шыршалар мен қызыл ала шапанды Аяз атаның мейрамынан да, айдаһарлар мен отшашуларға толы ай күнтізбесіндегі отты Жаңа жылдан да кеш басталады. Солтүстіктегі халықтар жыл басын ең қараңғы әрі суық күндерге сәйкестендірген. Олар үшін бұл – өмір үшін күресіп, қалың қардың құшағында, от басы ошақ қасында топтасқан күйі Күннің қайта оралуын жалбарына сұраған уақыт болған. Сондықтан Еуропадағы қысқы мейрамдар әлі күнге дейін көбіне отбасы шеңберінде атап өтілетін, ішке қарай бағытталған, кейде тіпті үрей мен қараңғылықтан қорғану реңктері сезілетін дәстүр болып қалған.
Қытайдан бастау алатын Шығыстың Жаңа жылы – күнтізбелік күнге емес, Ай циклына негізделген киелі көне мереке. Қаңтардың соңы мен ақпанның басындағы жаңа ай Қытайда көктемнің басталуы және табиғаттың жандануымен байланысты. Бұл мейрам мыңдаған ырым-тыйым мен дәстүрге бай және оны тойлау нағыз символикалық квестке ұқсайды: әр қадам, тіпті дастарқандағы бәліштің пішіні мен ыдыс-аяқтың түсіне дейін мағынаға ие. Қатаң қағидасы да көп.
«Наурыз» сөзінің төркіні ежелгі Ираннан шыққан, «ноу» – жаңа, «руз» – күн деген қос көне парсы сөзінен құралған. Сондықтан оны тек парсылардың дәстүрі деп санайтындар бар. Алайда тарихи Иран қазіргі Ислам Республикасынан әлдеқайда ауқымды еді. Наурыздың бастапқы Отаны ретінде парсы тілдес халықтармен қатар Орталық Азияның байырғы тұрғындары мекендеген Тұранды айтуға болады. Демек, Наурыз ежелден бері басқа бір шалғай өлкеде емес, дәл осы – болашақ Қазақстан аумағында тойланған.
Наурыз көбіне аңызға айналған абыз Заратуштрамен байланыстырылады. Кейбір деректерге сүйенсек, ол Жаратушының махаббатын, батасын, қолдауын және жарығын дәріптейтін ілімін дәл Жетісу өңірінде насихаттаған. Заратуштраның нақты қай ғасырда өмір сүргені белгісіз, бірақ ғалымдар оның ғұмырын б.з.д. XI-VI ғасырларға жатқызады. От пен жарыққа табыну – зороастризмнің басты ұстанымы, сол себепті көктемгі күн мен түн теңелген шақ, яғни күннің түнді жеңуі, бұл ежелгі дінде ең маңызды мейрамға айналған болу керек.
Бүгінде Наурыз Қазақстан, Түрікменстан, Өзбекстан, Ауғанстан, Әзербайжан, Тәжікстан, Қырғызстан, Татарстан, Башқұртстан сияқты елдерде тойланады. Сондай-ақ бұл мейрам Иран, Шыңжаң, Ирак Күрдістаны, Үндістан, Түркия және Дағыстанда да аталып өтеді. Тіпті Еуропада, Балқан түбегінде – Македония, Албания, Босния және Герцеговинада да Наурыз дәстүрі сақталған. 2009 жылы ЮНЕСКО шешімімен Наурыз халықаралық мереке мәртебесіне ие болды.
Наурыз – жер бетіне жылу, тіршілік пен жарқын түстер қайта оралып, адамдар еңбекке, көктем мен жаздың қуанышы мен қарбаласына дайындалатын шақ. Сондықтан бұл мейрам өмірге деген сүйіспеншілікке, қуатқа, болашаққа деген үмітке толы. Оның астарында ешқандай үрей, қараңғылық жоқ. Бұл – еркіндік пен кеңдіктің, ашық аспан мен самал желдің мейрамы. Оған қоса, қалың күртешелерді сандықтың түбіне салып, қайтадан жеңіл аяқ киім киіп, күнгей аймақтарда жазғы террасаларда отыруға мүмкіндік беретін уақыт.
1 / 1
«Мен Қыдыр ата туралы алғаш рет он жасымда естідім. Әпкем маған: «Егер шкафың шашылып жатса, Қыдыр ата ренжиді», – деді. Мен бұған дейін Аяз атаның тым сараң екенін біліп алған едім. Ол бір-екі қуыршақ пен бір уыс мандарин үшін беске оқуды, тырнақты таза ұстауды, бауырыңмен төбелеспеуді, конфет қағаздарын диванның артына лақтырмауды талап ететін. Мүлде тиімсіз келісім! Ал Қыдыр ата тіпті сыйлық та бермейді. Осыны айтып едім, үлкендердің бірі: «Есесіне ол алдағы жылы иығыңа жүк болып түсуі мүмкін ауыртпалықтарды өзімен бірге алып кетеді», – деп түсіндірді. Сол кезде қатты қорқып, бірден сеніп қалдым. Тіпті қазірдің өзінде осыған біраз сенетін сияқтымын».
