Ашық полиамория

Бұл модель аясында серіктер кез келген бөтен адамға ғашық болып, олармен қарым-қатынас құрып, жыныстық қарым-қатынасқа түсе береміз деп өзара келіседі. Қарым-қатынастағы адамдар басқа адамды онымен жақындаспай-ақ сүйе бере алады.

«Құдай-ай, неткен күрделі әрі түсініксіз нәрсе еді, – дейді құрбым, даяшыға тағы бір бокал әкелуді ишаралап, – мұндай қарым-қатынаста «полиадалдық» та бар екен ғой! Бөтен адамдармен қарым-қатынас құрмай, іште бар адамдармен ғана өзара әрекеттесу жөніндегі келісім...»

Ойлы үнсіздікке батып кеткенбіз. Міне, radical honesty – өтірік айтудан, әлденені жасырудан бас тарту. Комперсия деген де бар, яғни жақыныңыздың басқа адамдармен қарым-қатынас құрып, ләззат алуынан пайда болатын жағымды эмоция. «Құдайдан әбден алыстадық», – деп басын шайқайды құрбым.

Біріншіден, қандай да бір адамның, ол, мейлі, ер, мейлі, әйел болсын, жылдар бойы бір ғана адамды қалауы – мен үшін ақылға сыйымсыз жайт. Екіншіден, менің сүйген жарым неге елмен араласып, одан ләззат ала алмайды? Адам, тіпті ең мінсіз деген мен (бірге күліп қоямыз), жылдар бойы күйеуінің барлық арман-тілегін үнемі қанағаттандырып отыра алмайды ғой. Айдан анық дүние. Алайда көбіміздің мұны ашық айтуға батылымыз жете бермейді. Қоғам сынайды деп қорқамыз. Іштей армандай береміз.

Әңгіме, шынын айтқанда, өрбімей тұр. Ашық қарым-қатынас тақырыбы қоғамда не себепті стигматизацияланатынын да білемін. Салыстырмалы түрде заманауи әрі жартылай болсын естияр біз ер адамның жасырын көңілдесі болуын сынағанымызбен, сүйген жарымызды біздей сүйетін тағы бір адам болғанына қуана қарағаннан гөрі орындырақ деп білеміз. Әрине, бұған, шыны керек, келісер адам аз. Әйтеуір ашық түрде емес. Конституцияға сәйкес зайырлы мемлекетімізде емес, сірә.

Ерлі-зайыптылар ресми түрде неке қиып, бөлек тұратын жағдай, яғни қонақ неке туралы әңгіме де – соның ар жақ, бер жағы. Екі ересек азамат бір-бірін таңдап, бөлек тұруды жөн көреді. Құрбымның сөзіне сенсек, оның қонақ некесі – 20 жыл бойы бірге тұрған жолдасы екеуінің ең бір дұрыс деген ортақ шешімі. Олар неке теңізін әбден шарлап, бір кемежайға аялдап, балалары өскен соң, бөлек кеткен көрінеді. Басында жаңашылдыққа ұмтылған ерлі-зайыптылар кейіннен жаңа қарым-қатынас форматы оларды керісінше жақындата түскенін аңғарыпты. Бір-біріне қайта ғашық болған жандар түнде теңіз кезген кемедей екі жаққа кетіп, күндіз бірге болып, өмірдің рахатын көреді. Кеш кезінде олар өз пәтерлерінің тыныштығына оралып, жалғыздыққа батады. Балалары бұған қалай қарайтыны бізге беймәлім. Алайда құрбымның айтуынша, әке-шешесі сабырлы әрі бақытты балалардың айтары болмайды.

Басқа бір құрбымның қонақ некеге бойлағаны соншалық, жолдасы екеуі әртүрлі елде өмір сүретін болыпты. Бәрі бөлек жатудан басталған еді. Жолдасы кеш жатады, өзі болса, ерте тұрады, бәлкім, керісінше де шығар, бірақ ол маңызды емес. Басында бірге жатудан, кейін тіпті бірге тұрудан бас тартқан олар басқа өмір қалайтынын түсінген екен. Жері де, адамы да – басқа өмір. Мәселе био ырғақта емес, сірә. Бұл – енді мүлде бөлек әңгіме.

Ал енді ақыл-есі түзу адам бола тұра, біреуге барлық құмарлықтан бас тартып, бостондық некені таңдадым деп айтып көр. Екі әйелдің, әдетте құрбылардың бірге тұрып, өзара пайда көру үшін құратын одағы. Олар бір жерді паналап, жақын құрбысымен қай кезде болмасын кеңесіп, мансап құрып, өз баласын серігіне сеніп тапсырады не керісінше оның баласы қарайды. Бостондық неке аясында романтикалық не сексуалды қарым-қатынасқа түсудің қажеті жоқ. Дегенмен ондай жағдай да болады.

Қонақ неке бар жерде оның лоскут, яғни құрақ-құрақ түрі де болады. Екі «тәжірибелі» адам бұрынғы серіктерімен бірге дүниеге әкелген балаларын алып, жаңа отбасы құрады. Заманауи терминология аясында мұны әртүрлі мата қиықтарынан тоқылған құрақ көрпеге ұқсатып, лоскут деп атайды. Меніңше, ең бір кең таралған нұсқалардың бірі. Өзім де осындай бір құрақ көрпенің бөлшегімін, себебі әке-шешем ажырасқан. Анамның екі лоскут қызы, ал өгей әкемнің бұрынғы некесінен қалған ұлы болды.

Ешқандай Санта-Барбара емес. Кей отбасы тиісті түрде емес, жағдайға қарай қалыптасады. Неке қию рәсіміне оны бұзу жөніндегі арызды ұстап баратын адам жоқ шығар. Қарым-қатынас не нәрсенің темірдей берік кепілі, панацея бола алмайды. Мейлі, мононормативті, полиамориялық, бостондық, қонақ некелік не, Құдай өзі кешірсін, лоскут болсын.

Аудармаға тән қиындықтар

Кездесуден кейін үйге келіп, ойға баттым. Сыпайы беймоногамдар бізден, яғни «бізді тек ажал ажыратар» дейтін дәстүрлі мононормативтерден гөрі шыншыл әрі икемдірек болуы әбден мүмкін. Ересектер әлеміне тән қарым-қатынастан тепе-теңдікті, өзімізге де, өзгеге де жарар жолды қалай табамыз?

Мононормативті, яғни екі адамнан тұратын жұп ішінде болатын назар тапшылығы, либидо сәйкессіздігі және сексуалдық талғамға қатысты айырмашылықтар (био ырғағы үйлеспеген құрбымды еске алайық) сынды факторлар қарым-қатынасты талқандауы мүмкін. Мұндай жағдайдан оңай әрі жылдам шығып кету мүмкін емес, себебі елдің бәрі полиамор емес қой.

Полиаморлардың жағдайы да мәз емес. Уақытша жүрген адам уақыт өте келе бас серіктің орнын баспасына кім кепіл?

Бірнеше жанды қатар сүйетін адамның өмірлік қажеттіліктері қаншалықты қанағаттандырылады? Бұған менде жауап жоқ, себебі мәтінді жазу барысында жүргізген сауалнамама қатысқан ашық қарым-қатынастағылар өз тәжірибесімен бөлісуден бас тартты. Бұдан мынадай қорытынды шығаруға болады: әр модельдің көзге көрінбес тұстары мен әлсіз жақтары бар. Алайда мұны мойындауға әркімнің батылы жете бермейді. Өміріміз осы.